آیت‌الله العظمی سید ابوالقاسم خویی (ره)، از برجسته‌ترین فقها و اصولیان جهان تشیع، با ارائه یک نظام اجتهادی دقیق و منسجم، تأثیر شگرفی بر حوزه‌های علمیه گذاشته اند. مبانی اجتهادی آیت‌الله العظمی خویی بر اصولی همچون نقش عقل، ظواهر کتاب و سنت، تحلیل سندی احادیث و پایبندی به اصول عملیه استوار است. این مقاله با تمرکز بر مبانی اجتهادی آیت‌الله العظمی خویی، روش‌شناسی ایشان در استنباط احکام را بررسی کرده و تأثیر دیدگاه‌های وی بر فقه معاصر را تبیین می‌کند.
مقدمه
مبانی اجتهادی محقق بزرگ عصر حاضر همواره مورد توجه اندیشمندان اسلامی بوده است. ایشان با تکیه بر اصولی محکم و روش‌شناسی‌ای منطبق بر عقل و نقل، الگویی جامع برای اجتهاد فقهی ارائه داده اند. این مقاله با هدف بررسی مبانی اجتهادی آیت‌الله العظمی خویی، به تحلیل مهم‌ترین اصول فقهی و روش تفسیری ایشان می‌پردازد.
مبانی اجتهادی آیت‌الله العظمی خویی
1. نقش عقل در مبانی اجتهادی آیت‌الله خویی
آیت‌الله العظمی خویی معتقد بودند که عقل، در کنار نقل، یکی از منابع اساسی اجتهاد است. ایشان بر این باور بودند که حکم قطعی عقل، با حکم شرع مطابقت دارد و در فقدان نصوص شرعی، می‌توان از عقل به عنوان ابزاری مستقل بهره برد.
2. اصول عملیه در مبانی اجتهادی آیت‌الله العظمی خویی
آیت‌الله العظمی خویی بر استفاده دقیق از اصول عملیه تأکید داشتند و شرایط اعمال هر یک از این اصول را با دقت مورد بررسی قرار دادند:
- اصل برائت: در مواقع شک در وجود تکلیف شرعی، ایشان اصل برائت را جاری می‌دانستند.
- اصل استصحاب: ایشان استصحاب را به عنوان ابزاری مهم در اجتهاد به کار می‌بردند و به تحلیل دقیق شرایط و موارد کاربرد آن پرداختند.
3. ظواهر کتاب و سنت در مبانی اجتهادی آیت‌الله خویی
مبانی اجتهادی ایشان بر بهره‌گیری از ظواهر قرآن و روایات استوار بود. ایشان تأکید داشت که فهم ظواهر قرآن باید با قواعد ادبیات عرب و در چارچوب قرائن تفسیری انجام شود. در پذیرش احادیث نیز ایشان با استفاده از علم رجال به بررسی صحت سند و متن حدیث پرداختند.
بیشتر بخوانید: هیچگاه در درس و بحث توقف نداشتم
4. تحلیل رجالی در مبانی اجتهادی آیت‌الله خویی
یکی از وجوه متمایز مبانی اجتهادی آیت‌الله خویی، استفاده گسترده از علم رجال برای ارزیابی روایات بود. ایشان در کتاب معجم رجال الحدیث با دقتی کم‌نظیر به تحلیل اسناد روایات پرداختند و زمینه‌ای علمی برای پالایش متون حدیثی فراهم کردند.
5. نوآوری‌های اصولی در مبانی اجتهادی آیت‌الله العظمی ابوالقاسم خویی
آیت‌الله العظمی خویی در اصول فقه به ارائه دیدگاه‌هایی نوآورانه پرداختند، از جمله:
- تحلیل تمایز بین حکم واقعی و حکم ظاهری.
- تبیین دقیق اصول لفظیه مانند عموم و اطلاق.
- بررسی مبانی عقلی و نقلی در مسائل جدید فقهی.
6. مسائل مستحدثه و مبانی اجتهادی آیت‌الله العظمی خویی
یکی از ویژگی‌های برجسته مبانی اجتهادی ایشان، پرداختن به مسائل جدید فقهی بود. ایشان با بهره‌گیری از اصول فقهی و بررسی دقیق موضوعات مستحدثه مانند بانکداری اسلامی، بیمه و پزشکی مدرن، پاسخ‌های فقهی جامعی ارائه کردند.
نتیجه‌گیری
مبانی اجتهادی آیت‌الله خویی، با تأکید بر عقلانیت، دقت در بررسی متون دینی و تبیین اصول عملیه، الگویی جامع و ماندگار برای حوزه‌های علمیه ارائه داده است. رویکرد علمی و روش‌مند ایشان همچنان الهام‌بخش پژوهشگران و مجتهدان است و تأثیر عمیقی بر فقه و اصول معاصر داشته است.
________________________________________
منابع
1. خویی، ابوالقاسم. مصباح الأصول. قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، 1405 هـ ق.
2. خویی، ابوالقاسم. البیان فی تفسیر القرآن. قم: دار الزهراء، 1375 هـ ق.
3. خویی، ابوالقاسم. معجم رجال الحدیث. قم: مؤسسه دارالهادی، 1410 هـ ق.
4. خویی، ابوالقاسم. مبانی تکملة المنهاج. قم: دار المرتضی، 1408 هـ ق.
ثبت دیدگاه