شخصیت پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) در میان مسلمانان به عنوان الگوی کامل اخلاق و انسانیت جایگاه ویژهای دارد. او نه تنها پیامآور وحی الهی، بلکه مربی و راهنمایی است که با اعمال و رفتار خود، مسیر سعادت و کمال را به پیروان خود نشان داده است.
در این میان، آثار آیتالله العظمی خویی به دلیل عمق علمی و دقت در تبیین معارف اسلامی، از اهمیت ویژهای برخوردار است. آیتالله العظمی خویی به عنوان یکی از بزرگترین فقها و مفسران قرآن، در آثار خود به ویژه به تبیین شخصیت پیامبر اکرم پرداخته و ابعاد مختلف این شخصیت الهی را مورد تحلیل قرار داده است. هدف این مقاله بررسی تفصیلی دیدگاههای آیتالله العظمی خویی در مورد شخصیت پیامبر و نقش او در جامعه اسلامی و فقه شیعه است.
بخش اول: ویژگیهای اخلاقی و رفتاری پیامبر اسلام در آثار آیتالله العظمی خویی
1. صداقت و امانتداری پیامبر اسلام
آیتالله العظمی خویی در آثار خود به خصوص در تفسیر قرآن، به کرات به صفات صداقت و امانتداری پیامبر اسلام اشاره کرده است. وی معتقد است که این دو ویژگی، پایه و اساس رسالت پیامبر بوده و بدون آنها، پیامبر نمیتوانست به درستی وظیفه الهی خود را انجام دهد. در کتاب «البیان فی تفسیر القرآن»، آیتالله العظمی خویی با استناد به آیه 107 سوره یوسف: “و ما تسألهم علیه من أجر إن هو إلا ذکر للعالمین“، پیامبر را به عنوان نمونهای از صداقت و امانتداری معرفی میکند که در تمامی مراحل زندگی خود، حتی در برابر سختترین شرایط، از این دو ویژگی منحرف نشده است.
2. مهربانی و بخشش
یکی دیگر از ویژگیهای بارز شخصیت پیامبر عربی که در آثار آیتالله العظمی خویی به آن پرداخته شده است، مهربانی و بخشش او نسبت به دیگران است. آیتالله العظمی خویی در کتاب «مصباح الفقاهة» به نقل از سنت نبوی، تاکید میکند که پیامبر اسلام همواره در رفتار با دشمنان و حتی کسانی که به او ستم کرده بودند، با رحمت و بخشش رفتار میکرد. وی به خصوص به واقعه فتح مکه اشاره میکند، جایی که پیامبر با وجود تمام رنجها و مصیبتهایی که از قریش دیده بود، با گفتن «اذهبوا فانتم الطلقاء» (بروید که شما آزادید)، اوج بخشش و گذشت را نشان داد.
بیشتر بخوانید: ناگفته هایی از زندگی آیت الله العظمی خویی
3. عدالت و قضاوت
آیتالله العظمی خویی عدالت را به عنوان یکی از مهمترین ویژگیهای پیامبر اسلام معرفی میکند. وی در کتاب «الاجتهاد والتقلید» با استناد به آیات قرآنی و روایات اسلامی، پیامبر را نمونهای از عدالت در قضاوت معرفی کرده و تأکید میکند که پیامبر در تمامی امور، اعم از اجتماعی، سیاسی و قضایی، همواره بر اساس عدالت رفتار میکرد. به عنوان مثال، آیتالله العظمی خویی به ماجرای شکایت یک زن از یک مرد قریشی که از اقوام پیامبر بود، اشاره میکند و نشان میدهد که پیامبر بدون توجه به نسبت فامیلی، حکم به حق داد.
بخش دوم: رسالت پیامبر اسلام در آثار آیتالله خویی
1. خاتمالانبیاء و کاملکننده دین
یکی از محوریترین موضوعاتی که آیتالله العظمی خویی در آثار خود به آن پرداخته است، رسالت پیامبر عظیم الشان به عنوان خاتمالانبیاء است. وی در کتاب «الاجتهاد والتقلید» به این نکته اشاره میکند که پیامبر اکرم با آوردن شریعت اسلام، دینی کامل و جامع را برای هدایت بشریت به ارمغان آورده است. آیتالله خویی تأکید میکند که پیامبر اسلام با ختم نبوت، دین الهی را به اوج کمال رسانده و وظیفه پیروان او، ادامه دادن راه و آموزههای اوست.
2. تبیین و تثبیت اصول دین
آیتالله خویی در آثار خود به نقش پیامبر در تبیین و تثبیت اصول دین پرداخته و تأکید میکند که پیامبر اسلام نه تنها پیامآور وحی بود، بلکه به عنوان معلم و مربی بشریت، اصول دین را به گونهای تبیین کرد که برای تمامی انسانها در همه زمانها قابل فهم و عمل باشد. در این زمینه، آیتالله خویی در کتاب «البیان فی تفسیر القرآن» به آیه «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا» (مائده: 3) اشاره میکند و مینویسد که پیامبر اسلام با ابلاغ این آیه، به مسلمانان اعلام کرد که دین اسلام به عنوان دین کامل و نهایی، برای هدایت بشر تا روز قیامت کافی است.
3. نقش پیامبر در وحدت امت اسلامی
آیتالله خویی به نقش پیامبر اسلام در ایجاد وحدت میان مسلمانان نیز پرداخته و تأکید میکند که یکی از مهمترین اهداف پیامبر، ایجاد وحدت و همبستگی میان پیروان دین اسلام بود. وی در کتاب «الاجتهاد والتقلید» با استناد به حدیث «المؤمنون کجسد واحد» که پیامبر اسلام آن را بیان کرده است، نشان میدهد که پیامبر همواره تلاش داشت تا مسلمانان را به سوی همبستگی و اتحاد هدایت کند و اختلافات را از میان بردارد.
بخش سوم: جایگاه پیامبر اسلام در فقه شیعه
1. سنت نبوی به عنوان منبع فقه
آیتالله خویی در آثار فقهی خود، سنت نبوی را به عنوان یکی از منابع اصلی استنباط احکام فقهی مورد تأکید قرار داده است. وی در کتاب «مصباح الفقاهة» به تبیین جایگاه سنت پیامبر در فقه شیعه پرداخته و تأکید میکند که برای فهم صحیح شریعت اسلام، لازم است که سنت پیامبر به عنوان مرجع و راهنمای اصلی در کنار قرآن کریم مورد توجه قرار گیرد. آیتالله خویی معتقد است که سنت نبوی، تبیین کننده آیات قرآنی است و بدون رجوع به آن، نمیتوان به فهم درستی از احکام اسلامی رسید.
2. پیامبر اسلام به عنوان الگوی اجتهاد
یکی از مباحث مهمی که آیتالله خویی در آثار خود به آن پرداخته است، نقش پیامبر اسلام به عنوان الگوی اجتهاد در فقه شیعه است. وی معتقد است که اجتهاد در فقه شیعه باید بر اساس اصول و روشهایی باشد که پیامبر اسلام در استنباط احکام به کار برده است. در این راستا، آیتالله خویی به اهمیت رجوع به سنت پیامبر و فهم عمیق آن برای فقیهان اشاره کرده و تأکید میکند که هرگونه اجتهاد فقهی باید در چارچوب سنت پیامبر و با توجه به مقاصد شریعت صورت گیرد.
3. نقش پیامبر در تبیین احکام فقهی
آیتالله خویی در آثار خود به نقش پیامبر اسلام در تبیین احکام فقهی پرداخته و تأکید میکند که پیامبر با تبیین و توضیح دقیق احکام الهی، نقش مهمی در فهم و اجرای صحیح شریعت اسلام ایفا کرده است. وی در کتاب «الاجتهاد والتقلید» به این نکته اشاره میکند که بسیاری از احکام فقهی بدون توضیحات و تبیینهای پیامبر، به درستی قابل فهم و اجرا نیستند و سنت نبوی به عنوان مرجع اصلی برای تفسیر و توضیح این احکام مورد توجه قرار میگیرد.
نتیجهگیری
آثار آیتالله العظمی خویی به عنوان یکی از بزرگترین مراجع تقلید شیعه، نشاندهنده دیدگاههای عمیق و جامع او درباره شخصیت پیامبر اسلام است. او با تکیه بر منابع قرآنی و سنت نبوی، تصویری الهی و کامل از شخصیت پیامبر اسلام ارائه داده و نقش او را به عنوان خاتمالانبیاء، الگوی اخلاق و رفتار، و مرجع اصلی فقه شیعه مورد تأکید قرار داده است. این مقاله نشان داد که بررسی دقیقتر آثار آیتالله خویی میتواند به درک عمیقتری از شخصیت پیامبر اسلام و نقش او در هدایت و تبیین اصول دین اسلام منجر شود. همچنین، فهم سنت نبوی و تأثیر آن بر فقه و اجتهاد شیعه، از مهمترین دستاوردهای این پژوهش است.
منابع و مآخذ
خویی، ابوالقاسم. البیان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسه دارالهدی، ۱۴۱۰ ق.
خویی، ابوالقاسم. الاجتهاد والتقلید. نجف: مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۳۷۵ ق.
خویی، ابوالقاسم. مصباح الفقاهة. قم: مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۰۷ ق.
جاسم، محمد رضا. شخصیت پیامبر در آثار آیتالله خویی. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۴۳۲ ق.
طباطبایی، محمد حسین. المیزان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسه اسماعیلیان، ۱۴۰۲ ق.
سبحانی، جعفر. مفاهیم القرآن. قم: مؤسسه امام صادق، ۱۴۲۰ ق.
ثبت دیدگاه